NOMENKLATURA ALKANA

Prva četiri alkana: metan, etan, propan i butan nazive su dobili po svojim svojstvima ili poreklu. Naime, metan je dobio ime prema grčkoj reči za metil-alkohol; etan ima dva ugljenikova atoma kao etil-etar, pa je po njemu dobio svoje ime; propan sadrži tri ugljenikova atoma kao propionska kiselina po kojoj je dobio ime; butan je dobio ime po buternoj kiselini koja takođe sadrži četiri ugljenikova atoma. Naziv ostalih članova niza alkana sadrže korene grčkih (ređe latinskih) brojeva koji označavaju broj ugljenikovih atoma na koje se dodaje nastavak –AN.
Po starijoj nomenklaturi svi se ugljovodonici mogu shvatiti kao da su izvedeni iz osnovnog ugljovodonika metana, zamenom njegovih vodonikovih atoma sa odgovarajućim radikalima (alkil grupama), na primer, butanov izomer nosi naziv trimetil-metan.

Ako se u datoj formuli ponavljaju isti radikali više puta, onda se njihov broj označava sa di-, tri-, tetra itd.
Savremena pravila za određivanje sistemskih imena razgranatih alkana po IUPAC-u su:
— Najpre se odabere najduži niz koji čini osnovno jedinjenje.
— Ukoliko se u molekulu mogu naći dva ravnopravna najduža niza onda se uzima onaj koji ima više supstituenata (zapravo onaj niz koji ima jednostavnije supstituente).
— Odrede se imena supstituenata vezanih na ugljenikove atome odabranog niza (nastavak –IL).
— Položaj supstituenata na glavnom nizu određen je rednim brojem ugljenikovih atoma na koji je supstituent vezan. Redni brojevi ugljenikovih atoma glavnog niza određuju se tako da supstituent bude na ugljenikovom atomu sa što manjim rednim brojem, tj. brojanje počinje sa onog kraja kod koga se najbliže nalazi uvedena alkil-grupa. Ako se oba supstituenta nalaze na istom udaljenju od levog i desnog kraja najdužeg niza, onda obeležavanje počinje sa kraja gde ih ima više.
— Broj istovrsnih supstituenata na glavnom nizu označava se umnoženim prefiksom:
a) DI – za dva supstituenta
b) TRI – za tri supstituenta
c) TETRA – za četiri supstituenta
d) PENTA – za pet supstituenata itd.
— Supstituenti se najčešće navode abecednim redom, a pri tom se zanemaruju prefiksi poput: izo, terc, di, tri, bis... Međutim neki autori ne zanemaruju prefikse. Pojedini autori navode supstituente po veličini.
— Ukoliko je bočni niz račvast, ime dobija tako što se traži najduži niz počevši od ugljenika kod kojeg je došlo do račvanja, a zatim se imenuju njegovi supstituenti. Celokupan naziv se stavlja u zagradu, a ako ih je više, umesto tradicionalnih prefiksa di-, tri-, tetra-, za složene supstituente koriste se bis-, tris-, tetrakis-, ...
— Radi pojednostavljivanja imenovanja bočnih račvastih nizova, IUPAC dozvoljava trivijalne nazive metil-, etil-, propil- i butil-grupe kao i njihovih izomera.
— Svi izomeri se smatraju kao da su izvedeni iz normalnih ugljovodonika (sa usvojenim trivijalnim imenima), „roditelja jedinjenja“, čiji su vodonikovi atomi zamenjeni raznim alkil-grupama. Drugim rečima, alkani sa račvastim nizovima smatraju se derivatima alkana sa normalnim nizovima. Zato i dobijaju imena prema svom roditelju, ugljovodoniku sa najdužim normalnim nizom.

— Međutim, trivijalna imena za mnoga organska jedinjenja su se toliko odomaćila, kako u hemijskoj literaturi tako i u govoru, da se zvanična sistemska nomenklatura dosta zapostavlja.

— Evo jednog primera dobro datog naziva alkana:

4-izobutil 2,5-dimetil heptan